Öner: “YEKDEM destekleri 2040’a kadar sürmeli”

Türkiye’deki elektriğin yüzde 2’lik kısmının katı atık bertaraf tesislerince üretildiğini biliyor muydunuz? Karbon emisyonunu düşürücü önemli bir üretim modeli işin doğrusu. Nitekim bu verileri, Atık Yönetimi ve Atıktan Enerji Üreticileri Derneği (TAYED) Genel Başkanı Ali Rıza Öner söyledi. Bu şekilde yıllık 600 bin ton eşdeğeri karbon emisyonunun da azaltıldığını anlattı.

Ama asıl can alıcı nokta katı atık bertaraf tesislerinin varlıklarının devam ettirilebilmesi olduğunun altını çizerken, böyle tesislerin biyogazı sürekli elektriğe dönüştürmek zorunda olduğunu vurgulayan Öner, “Tesisin durma ve bekleme şansları yok” uyarısı yaptı. Peki ne yapılmalı? Sorumuzun cevabını net olarak “Yenilenebilir Enerji Kaynakları Destekleme Mekanizması (YEKDEM) çok önemli. Bu nedenle YEKDEM süresinin katı atık bertaraf tesisleri için tekrar düzenlenerek yeni YEKDEM fiyatları ile en az 15 yıl daha devam etmesi gerekiyor” değerlendirmesi yaptı.

Şehir çöplerinin bertarafı ile dönüşüm yapan katı atık tesislerinin ihaleleri genelde yap-işlet, yap-işlet-devret veya imtiyaz anlaşmaları çerçevesinde yapıldı. Bunlar yapılırken temel mekanizma YEKDEM’di. Yani devletin yenilenebilir enerji kaynaklarına verdiği teşvikler kullanılarak bu tesisler yapıldı.

Ancak bu tesislerin yapıldığı ilk yıllarda elektrik fiyatları yüksek olduğu için YEKDEM sonrası işletme maliyetlerinin kurtaracağı hesaplanmıştı. Günümüze gelindiğinde özellikle güneş ve rüzgar enerji santrallerinde ilk yatırım maliyetlerinin düşmesi ve çok fazla yatırım yapılması serbest elektrik fiyatlarını hızla aşağı çekti. Öyle bir ana gelindi ki; gün içi piyasasında elektrik fiyatlarının neredeyse sıfıra düştüğü yani üreticiye kazandırmadığı saatler olmaya başladı.

İşte katı atık bertarafı yapan ve bundan elektrik üreten tesislerinin gerek işletme maliyetlerinin yüksek oluşu, gerekse 7/24 çalışan tesisler olması sebebiyle sürekli biyogaz üretmek zorundalar. O nedenle bu şirketler biyogazı sürekli elektriğe dönüştürmek zorunda. Durma ve bekleme şansları yok.

YEKDEM 2040’a kadar sürmeli

Ali Rıza Öner, katı atık bertaraf tesislerinin çevreci tesisler olduğunu ve işletmecilerinin bertaraf hizmeti karşılığında belediyeden herhangi bir bertaraf bedeli almadıklarını da kaydetti. İşin teorisinin yanı sıra, pratiğini de uygulamada yürüten biri olarak Öner’in yaptığı şu değerlendirme tıkanıklığın çözümü için bir formülü de içeriyor: “Bu tesisler ürettikleri elektriği satarak ayakta duruyor. Ancak YEKDEM sonrası dönem bu tesisleri olumsuz etkiliyor. Enerji Bakanlığı, Çevre Bakanlığı, Belediyeler ve katı atık bertaraf firmalarının bir araya gelerek bu duruma çözüm üretmeleri gerekiyor.”

Bu nedenle dernek olarak beklentilerinin YEKDEM süresinin katı atık bertaraf tesisleri için tekrar düzenlenmesi ve yeni YEKDEM fiyatları ile en az 15 yıl daha devam etmesi olduğunu dile getirdi. Bu da demektir ki; 2040 yılına kadar YEKDEM desteğinin sürdürülmesi gerekiyor. Yoksa, devletin kaynakları ile yapılan tesisler önümüzdeki yıllarda yatırım çöplüğüne dönüşecek.

Belediyelere verilen pay kaldırılmalı

O nedenle TAYED Başkanı Ali Rıza Öner’in şu tespitleri önümüzdeki dönem açısından önemli olacak. Umarım birileri dikkate alır:

“Belediyeler ile gelir paylaşımı yapan tesislerin belediyelere verdikleri payın da kaldırılması önemlidir. Bu iş belediyeler için bir gelir kapısı değil, yapmakla yükümlü oldukları ve bunun için para harcaması gerekli olan bir hizmettir. Türkiye’deki katı atık bertaraf tesislerinin toplamı 350 megawatlık bir kapasiteye sahiptir. Türkiye’de üretilen elektriğin yüzde 2’si bu tesislerde üretiliyor. Bu sebeple bu tesislerin desteklenmesi çok bir yük getirmeyecektir. Bu tesislerin ürettiği elektriğin azalttığı karbon emisyonu eşdeğeri ise yıllık 600 bin tondur. Bu tesisler yeşil elektrik üreterek metan gazının zararını 40 kat azaltıyor.”