.jpg)
Sosyal medya üzerinden de zaman zaman sorular geliyor. Kurların da etkisiyle aşırı artan ve hemen her üründe önemli maliyet unsuru olan akaryakıt fiyatlarındaki aşırı oynaklıkla ilgili merak edilen sorulara dilimiz döndüğünce anlatalım.
Önce şunu belirtelim. Benzin fiyatları da motorin fiyatları da her ülkede farklı uygulanıyor. Genel kural, yoksul ülkelerde daha düşük fiyatlarla, daha zengin ülkelerde daha yüksek fiyatlarla satılması üzerine kurgulanmış. Bunun tek istisnası ABD. Orada benzin ve dizel fiyatları ekonomik olarak gelişmiş bir ülke olduğu halde daha düşük. Çünkü ABD, düşük yakıt fiyatını çeşitli vergi ve benzin için sübvansiyonlar yoluyla sağlıyor. Dolayısıyla ülkeler farklı vergiler uyguladıkları için akaryakıt fiyatları ülkeden ülkeye farklılık gösteriyor.
Dolar kuru, brent varil fiyatı ve Genova’daki fiyatlar ne kadar etkili?
Türkiye dahil, dünyanın birçok ülkesinde akaryakıt fiyatları belirlenirken İtalya’nın Genova kentinde oluşan ‘Genova Petrol Borsası’ndaki fiyatlardan yola çıkılıyor. Genova’da mazot ve benzin olarak bilinen ‘Beyaz ürünler’in fiyatları belirleniyor.
İşlenmemiş ham petrol olan Brent Petrol ise Londra’da ICE borsasında işlem görüyor. Dolayısıyla akaryakıt fiyatları belirlenirken, Genova’da belirlenen fiyat ile ülkedeki dolar kuru baz alınıyor. Genova fiyatları ile dolar kuru ürün fiyatının belirlenmesinde duruma göre daha baskın olabiliyor.
Bu yazının hazırlandığı saatlerde Brent Ham Petrol 71.45’ler seviyesinde. Brent Ham Petrol fiyatları düşük olduğu halde 21 Mart 2023 günü motorin fiyatına 80 kuruş artış gelmesi dikkatinizi çekiyordur sanırım.
Yani duyurusu yapılan fiyat, rafinerilerin çıkış fiyatı ve Genova’daki fiyatlar esas alınarak uygulanıyor. Bu fiyata çeşitli kalemlerle her bir dağıtım şirketi kendi eklemelerini yapıyor ve pompa fiyatını belirleyip kendi bayilerine iletiyor. Her bir şirket rafineri çıkış fiyatına göre küçük farklarla fiyatını tayin ediyor.
Fiyatlar ne zaman belirleniyor? Ne zaman uygulamaya geçiyor?
Fiyatların belirlenmesinde kullanılan dolar kuru Merkez Bankası’nın öğlenden sonra saat 15.30’da ilan ettiği döviz kuruyla o gün gece Türkiye saatiyle 22.00’de Genova’da oluşan fiyattan yola çıkılarak yapılan maliyet ile hesaplanıyor. Çıkan bu maliyete göre oluşan fiyat ancak ertesi gün gece yarısından itibaren uygulamaya konuluyor.
Akaryakıt fiyatlarını en başta TÜPRAŞ ve SOCAR açıklıyor. Bunu dağıtım şirketlerine gönderiyor.
Fiyatlar neden düşüyor, neden yükseliyor?
Akaryakıtta fiyatların düşmesinde ve yükselmesinde yurtdışı gelişmeler önemli rol oynarken, ayrıca içerideki kurların aşırı yükselmesi de etkili oluyor. Örneğin son bir yıldır yurtdışı piyasalardaki artışlarda Rusya-Ukrayna arasındaki işgal etken oldu.
Rusya bilindiği üzere ciddi bir petrol üreticisi ve ihracatçısı. Öyle ki yıllık bütçesini petrol ve gazdan elde edeceği gelirlere göre kurguluyor. Ukrayna’yı işgali üzerine ABD’nin, ambargo uygulamaya başlaması ve en başta da Rusya’dan petrol ithalini yasaklaması. Bu karar ile petrol ürünleri yükselmeye başladı.
Ancak bu işgal olmadan önce Türkiye’de fiyatlardaki artışta, düşük faiz kararı ile artan döviz kurlarının temel sebep olduğunu belirtmeliyiz.
Petrol düştüğünde veya arttığında fiyatlar aynı oranda mı artıyor ya da düşüyor?
Petrol fiyatlarının sadece Brent petroldeki gerileme ya da uluslararası piyasada bir miktar ucuzlaması, mutlaka aynı oranda da bizdeki fiyatlara yansıyacak anlamına gelmiyor. Bu duruma en büyük engel, döviz kurları olabiliyor.
Yani Genova’daki fiyatlar önemli belirleyici olurken, misal yüzde 10 düştüğü zaman içeride döviz kuru yüzde 10 artmışsa maliyet yönüyle değişen pek bir şey olmuyor. Hatta bizdeki kur artışı yüzde 15 ise bu sefer uluslararası alandakinin tersine bizde fiyat artışı yaşanıyor. Bu nedenle petrol fiyatlarındaki her ucuzlamadan biz de aynı miktarda yararlanacağız gibi bir beklentiye kapılmak hatalı oluyor.
Mazot fiyatı neden benzinin üzerine çıktı?
Bunun ana nedeni Rusya’daki rafinerilerin ağırlıklı olarak dizel üretmeleri ve satmalarıydı. Bunun arzında olası sıkıntı olabilirliği nedeniyle dizel fiyatları hem ham petrolden hem de benzine göre çok fazla arttı. Dizelin dünyanın hemen her yerinde özellikle uluslararası taşımacılık yapan yüksek tonajlı araçlarda kullanılması nedeniyle ciddi bir talep özelliği var.
Ayrıca dünyanın her yerinde benzin mazottan pahalıyken neden bizim ülkemizde mazot benzinden daha pahalı? şeklinde soruları da cevaplayalım.
Bu durumun nedenlerinin en başında, Rusya’ya yönelik ambargonun etkisi olduğunu açıkça belirtmeliyim. Ambargo nedeniyle Kuzey Yarım Küre’deki ülkelerin doğalgaza ulaşmalarında da ciddi bir sıkıntı olmaya başladı. Son zamanlardaki AB ülkelerindeki ısınma sorunu biliniyor. Isınma sorununun çözümündeki sıkıntı da motorine olan talebi artırdı.
Dolayısıyla normal şartlarda benzinden daima ucuz olan motorin fiyatı ısınma ve enerji edinme kaynaklı olarak da kullanılmaya başlandı. Böyle olunca talep yüksekliği nedeniyle motorin fiyatlarında da yükselişe neden oluyor.
Akaryakıt fiyatları nasıl oluşur?
Son olarak akaryakıt fiyatlarının nasıl olduğunu anlatalım.
Petrol Piyasası Kanunu gereğince 1 Ocak 2005 tarihi itibarı ile Serbest Fiyatlandırma Sistemi`ne geçildi. Bu sistem ile sektördeki akaryakıt dağıtım şirketleri, farklı fiyat politikalarına göre depo satış fiyatını belirlemekte serbest olduğu gibi, bayiler de dağıtım şirketleri tarafından kendilerine tavsiye edilen tavan pompa satış fiyatlarını uygulamakta veya bulundukları bölgenin rekabet koşullarına göre kendi pompa satış fiyatlarını uygulamakta serbesttirler.
Rafineri fiyat oluşumu: Gümrüksüz rafineri fiyatı + ÖTV + EPDK payı = Rafineri satış fiyatı (KDV hariç)
Gümrüksüz rafineri fiyatı: Akdeniz-İtalyan piyasasında yayınlanan CIF Akdeniz ürün fiyatlarıdır.
Türkiye`de bu piyasa izlenir, son fiyat değişiminden itibaren, günlük CIF Akdeniz ürün fiyatları ve günlük dolar kuru takip edilerek, belli bir fiyat değişim farkında gümrüksüz rafineri tavan satış fiyatı oluşur.
Özel tüketim vergisi (ÖTV): Devletin her ürün için ayrı ayrı belirlediği vergidir.
EPDK Payı: EPDK (Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu) tarafından alınan gelir payıdır. Beyaz ürünler için bu pay 2,54 TL/M3 ve siyah ürünler için 2,69 TL/tondur.
Depo Satış Fiyatı: Temin fiyatı üzerine dağıtım şirketi marjı ve ürün servis ücreti eklenerek dağıtım şirketinin tüm depolar için satış fiyatları belirlenir. Bu marj, dağıtım şirketleri tarafından ürün maliyetleri, yapılan yeni istasyon yatırımları, mevcut istasyonların yenilenmesi, pazarlama ve çeşitli faaliyetler için ayrılan paydır.
Pompa Satış Fiyatı: Dağıtım şirketi tarafından, depo satış fiyatı üzerine bayinin çeşitli masrafları ve bulunduğu bölgenin nakliye ücretlerinin de eklenmesiyle, tavsiye edilen pompa satış fiyatı oluşturulur ve bayilere bildirilir. Bayi, tavsiye edilen pompa fiyatını uygulamakta veya bulunduğu bölgenin rekabet koşullarına göre pompa satış fiyatını belirlemekte serbesttir.
Dolar kuru, brent varil fiyatı ve Genova’daki fiyatlar ne kadar etkili?
Türkiye dahil, dünyanın birçok ülkesinde akaryakıt fiyatları belirlenirken İtalya’nın Genova kentinde oluşan ‘Genova Petrol Borsası’ndaki fiyatlardan yola çıkılıyor. Genova’da mazot ve benzin olarak bilinen ‘Beyaz ürünler’in fiyatları belirleniyor.
İşlenmemiş ham petrol olan Brent Petrol ise Londra’da ICE borsasında işlem görüyor. Dolayısıyla akaryakıt fiyatları belirlenirken, Genova’da belirlenen fiyat ile ülkedeki dolar kuru baz alınıyor. Genova fiyatları ile dolar kuru ürün fiyatının belirlenmesinde duruma göre daha baskın olabiliyor.
Bu yazının hazırlandığı saatlerde Brent Ham Petrol 71.45’ler seviyesinde. Brent Ham Petrol fiyatları düşük olduğu halde 21 Mart 2023 günü motorin fiyatına 80 kuruş artış gelmesi dikkatinizi çekiyordur sanırım.
Yani duyurusu yapılan fiyat, rafinerilerin çıkış fiyatı ve Genova’daki fiyatlar esas alınarak uygulanıyor. Bu fiyata çeşitli kalemlerle her bir dağıtım şirketi kendi eklemelerini yapıyor ve pompa fiyatını belirleyip kendi bayilerine iletiyor. Her bir şirket rafineri çıkış fiyatına göre küçük farklarla fiyatını tayin ediyor.
Fiyatlar ne zaman belirleniyor? Ne zaman uygulamaya geçiyor?
Fiyatların belirlenmesinde kullanılan dolar kuru Merkez Bankası’nın öğlenden sonra saat 15.30’da ilan ettiği döviz kuruyla o gün gece Türkiye saatiyle 22.00’de Genova’da oluşan fiyattan yola çıkılarak yapılan maliyet ile hesaplanıyor. Çıkan bu maliyete göre oluşan fiyat ancak ertesi gün gece yarısından itibaren uygulamaya konuluyor.
Akaryakıt fiyatlarını en başta TÜPRAŞ ve SOCAR açıklıyor. Bunu dağıtım şirketlerine gönderiyor.
Fiyatlar neden düşüyor, neden yükseliyor?
Akaryakıtta fiyatların düşmesinde ve yükselmesinde yurtdışı gelişmeler önemli rol oynarken, ayrıca içerideki kurların aşırı yükselmesi de etkili oluyor. Örneğin son bir yıldır yurtdışı piyasalardaki artışlarda Rusya-Ukrayna arasındaki işgal etken oldu.
Rusya bilindiği üzere ciddi bir petrol üreticisi ve ihracatçısı. Öyle ki yıllık bütçesini petrol ve gazdan elde edeceği gelirlere göre kurguluyor. Ukrayna’yı işgali üzerine ABD’nin, ambargo uygulamaya başlaması ve en başta da Rusya’dan petrol ithalini yasaklaması. Bu karar ile petrol ürünleri yükselmeye başladı.
Ancak bu işgal olmadan önce Türkiye’de fiyatlardaki artışta, düşük faiz kararı ile artan döviz kurlarının temel sebep olduğunu belirtmeliyiz.
Petrol düştüğünde veya arttığında fiyatlar aynı oranda mı artıyor ya da düşüyor?
Petrol fiyatlarının sadece Brent petroldeki gerileme ya da uluslararası piyasada bir miktar ucuzlaması, mutlaka aynı oranda da bizdeki fiyatlara yansıyacak anlamına gelmiyor. Bu duruma en büyük engel, döviz kurları olabiliyor.
Yani Genova’daki fiyatlar önemli belirleyici olurken, misal yüzde 10 düştüğü zaman içeride döviz kuru yüzde 10 artmışsa maliyet yönüyle değişen pek bir şey olmuyor. Hatta bizdeki kur artışı yüzde 15 ise bu sefer uluslararası alandakinin tersine bizde fiyat artışı yaşanıyor. Bu nedenle petrol fiyatlarındaki her ucuzlamadan biz de aynı miktarda yararlanacağız gibi bir beklentiye kapılmak hatalı oluyor.
Mazot fiyatı neden benzinin üzerine çıktı?
Bunun ana nedeni Rusya’daki rafinerilerin ağırlıklı olarak dizel üretmeleri ve satmalarıydı. Bunun arzında olası sıkıntı olabilirliği nedeniyle dizel fiyatları hem ham petrolden hem de benzine göre çok fazla arttı. Dizelin dünyanın hemen her yerinde özellikle uluslararası taşımacılık yapan yüksek tonajlı araçlarda kullanılması nedeniyle ciddi bir talep özelliği var.
Ayrıca dünyanın her yerinde benzin mazottan pahalıyken neden bizim ülkemizde mazot benzinden daha pahalı? şeklinde soruları da cevaplayalım.
Bu durumun nedenlerinin en başında, Rusya’ya yönelik ambargonun etkisi olduğunu açıkça belirtmeliyim. Ambargo nedeniyle Kuzey Yarım Küre’deki ülkelerin doğalgaza ulaşmalarında da ciddi bir sıkıntı olmaya başladı. Son zamanlardaki AB ülkelerindeki ısınma sorunu biliniyor. Isınma sorununun çözümündeki sıkıntı da motorine olan talebi artırdı.
Dolayısıyla normal şartlarda benzinden daima ucuz olan motorin fiyatı ısınma ve enerji edinme kaynaklı olarak da kullanılmaya başlandı. Böyle olunca talep yüksekliği nedeniyle motorin fiyatlarında da yükselişe neden oluyor.
Akaryakıt fiyatları nasıl oluşur?
Son olarak akaryakıt fiyatlarının nasıl olduğunu anlatalım.
Petrol Piyasası Kanunu gereğince 1 Ocak 2005 tarihi itibarı ile Serbest Fiyatlandırma Sistemi`ne geçildi. Bu sistem ile sektördeki akaryakıt dağıtım şirketleri, farklı fiyat politikalarına göre depo satış fiyatını belirlemekte serbest olduğu gibi, bayiler de dağıtım şirketleri tarafından kendilerine tavsiye edilen tavan pompa satış fiyatlarını uygulamakta veya bulundukları bölgenin rekabet koşullarına göre kendi pompa satış fiyatlarını uygulamakta serbesttirler.
Rafineri fiyat oluşumu: Gümrüksüz rafineri fiyatı + ÖTV + EPDK payı = Rafineri satış fiyatı (KDV hariç)
Gümrüksüz rafineri fiyatı: Akdeniz-İtalyan piyasasında yayınlanan CIF Akdeniz ürün fiyatlarıdır.
Türkiye`de bu piyasa izlenir, son fiyat değişiminden itibaren, günlük CIF Akdeniz ürün fiyatları ve günlük dolar kuru takip edilerek, belli bir fiyat değişim farkında gümrüksüz rafineri tavan satış fiyatı oluşur.
Özel tüketim vergisi (ÖTV): Devletin her ürün için ayrı ayrı belirlediği vergidir.
EPDK Payı: EPDK (Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu) tarafından alınan gelir payıdır. Beyaz ürünler için bu pay 2,54 TL/M3 ve siyah ürünler için 2,69 TL/tondur.
Depo Satış Fiyatı: Temin fiyatı üzerine dağıtım şirketi marjı ve ürün servis ücreti eklenerek dağıtım şirketinin tüm depolar için satış fiyatları belirlenir. Bu marj, dağıtım şirketleri tarafından ürün maliyetleri, yapılan yeni istasyon yatırımları, mevcut istasyonların yenilenmesi, pazarlama ve çeşitli faaliyetler için ayrılan paydır.
Pompa Satış Fiyatı: Dağıtım şirketi tarafından, depo satış fiyatı üzerine bayinin çeşitli masrafları ve bulunduğu bölgenin nakliye ücretlerinin de eklenmesiyle, tavsiye edilen pompa satış fiyatı oluşturulur ve bayilere bildirilir. Bayi, tavsiye edilen pompa fiyatını uygulamakta veya bulunduğu bölgenin rekabet koşullarına göre pompa satış fiyatını belirlemekte serbesttir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
cemilcahitsaracoglu.blogspot.com