Ekonominin dişlileri ağır ağır ezdi…

Zaten hiçbir dönem rayında olmayan ekonomi, 2020’de ödemeler dengesi-döviz krizi, hane halkı borçlanmasındaki artış derken, bir de pandeminin özel sektörde oluşturduğu krizlerle kendisini gösterdi. Söz konusu mali krizlerin yarattığı çift haneli enflasyona işsizlik eklenince yoksulluk arttı.
Türkiye’nin sadece ekonomik sorunları bulunmuyor. Sosyal alanda, hukuk ve eğitim alanında da ciddi sorunları bulunuyor. Asıl bunların çözülmesi gerektiğine işaret edilirken, işsizliği güvenlik görevlisi yetiştirerek hastanelerde ve kamuda işe alarak istatistiki olarak düzeltmeye çalışılmasının doğru bir yöntem olmadığına vurgu yapılıyor.

Şu günler bitmekte olan 2020 yılında sermayeye üst üste destek paketleri açıklanırken, ekonominin dişlileri vatandaşı ağır ağır ezdi. İç tüketimin artırmak için ucuz kredilerin önü açıldı, hane halkı borçluluk oranı artırıldı, sonra politika faizleri yükseltildi. Bu durum vatandaşları oranı yüzde 20’ye ulaşan ihtiyaç kredisi ile karşı karşıya bıraktı.

TÜRKİYE’DE 1,5 MİLYON YENİ YOKSUL

Dünya Bankasının iki yılda bir yayımladığı ‘Yoksulluk ve Paylaşılan Refah Raporu'nda 2020 yılı ‘Şansın tersine dönmesi’ başlığı ile yer aldı. Bu rapora göre koronavirüs salgını dünya genelinde 2021'e kadar 150 milyon insanı aşırı yoksullaştıracak. Türkiye’nin de aralarında bulunduğu yüksek orta-gelir kategorisindeki ülkelerde geliri günlük 5.50 doların altında bulunanların sayısı 177 milyon artacak. Rapora göre, Türkiye'de 1,5 milyonluk yeni bir yoksullar katmanı oluştu. Türkiye’de yoksul hanelerin oranı yüzde 10,4’ten yüzde 14,4’e çıktı. 1,5 milyonluk yeni yoksuldan yüzde 23,4’ünün herhangi bir sosyal yardımı bulunmuyor.

İŞSİZLİK ARTTI

Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) hesaplamaları ise Kovid-19 etkisiyle Türkiye’de yenilenmiş geniş tanımlı işsiz sayısı ve iş kaybının Eylül 2020’de 10 milyona yaklaştığını ortaya koydu. Revize edilmiş geniş tanımlı işsizlik ve iş kaybı yüzde 27,6 olurken, son bir yılda 733 bin kişinin daha azalmasıyla istihdam oranı yüzde 44,1 geriledi. "Ümitsiz" işsizlerin sayısı da yine son bir yılda 630 binden 1 milyon 402 bin kişiye yükseldi.

Pandemi sürecinde ücretsiz izin, esnek ya da kısmi çalışma yöntemleriyle çalışanların durumu daha da zorlaştı. Sermaye kesimine yönelik ardı ardına yardım paketleri yapılması dikkatlerden kaçmadı. Bu kapsamda havayolu yolcu taşımacılığını ve turizmi destekleyecek vergi indirimleri yapıldı, konut kredilerinin peşinat oranı düşürüldü. İç havayolu taşımacılığında 3 ay süreyle KDV oranı yüzde 18’den yüzde 1’e indirildi.

22 ADET SİMİT

İşçilere ise ‘ücretsiz izin’ adı altında günlük 39,24 lira verildi. İşçiler bununla günlük tanesi 1,75 kuruştan 22 adet simit alabilecek. Hane halkına ise dört ay boyunca 1000-1500 TL’lik yardımlar yapıldı.

HANE HALKI BORÇLULUĞU ARTIRILDI

Ekonomideki olumsuzluğun önüne geçilmesi için iç tüketimi canlandırmak amacıyla düşük faizli krediler ile hane halkı borçlandırıldı. Türkiye Bankalar Birliği (TBB) Risk Merkezi verilerine göre, bireysel kredi müşterilerinin sayısı 2019 Temmuz’da 31,3 milyon kişi iken, 2020 Temmuz’da 33,4 milyon kişiye yükseldi. Yani son bir yılda 2,1 milyon kişi birden arttı. İlk defa ihtiyaç kredisi kullanan tüketicilerin sayısı 2019 Temmuz’da 105 bin kişi iken, 2020 Temmuz’da 392 bin kişiye çıktı. Aynı dönem aralığında bankalara olan ihtiyaç kredisi borçları da 220,9 milyar TL’den 365,8 milyar TL’ye yükseldi.

TEZATLIKLAR ÜLKESİYİZ

Toplumun büyük kesimlerinin ciddi açlık sınırlarında gezdiği 2020’nin 10 aylık döneminde hesabında 1 milyon lira ve üzeri parası olan mevduat sahibi sayısı 188 bin 186’dan yüzde 39,5 oranındaki yükselişle 74 bin 416 kişi artarak, 262 bin 602’ye çıktı. Milyonerlerin toplam mevduatı 2 trilyon lirayı geçti. TÜİK verilerine göre, son üç ayda en fazla büyüyen sektör yüzde 41 ile finans kesimi oldu.

EKONOMİDE 2021’E NELER BEKLİYOR

Genel beklenti 2021’in, 2020’nin yarattığı tahribatların giderilmeye çalışılacağı bir yıl olacağı yönünde. Özellikle COVID-19’a karşı geliştirilen aşıların uygulanmaya başlanacak olması gelecek yıl pandeminin geride bırakılacağı senaryolarının öne çıkmasına neden oluyor. Dolayısıyla pandemi döneminde sert fren yapan ekonomilerin gelecek yıl yeniden büyüme trendine başlayacağı düşünülüyor.

Yine, özel sektörde bulunan tüm işletmelerin yükünün hafifletilmesi için başlatılan reform ve yatırım hareketlerinin hayata geçirileceği bekleniyor. meye hazırlanıyor. Halk gözünden bakıldığında ise 31 Aralık 2020 tarihinden itibaren sokak simidinin satış fiyatı 1.75 TL den zamlanarak 2 lira olacak.

Sanayi açısından çok olumlu geçmesi beklenmiyor. Ham madde fiyatlarındaki artışların fiyatları yüzde 12 civarında arttırabileceği ifade ediliyor. Bu durum, tüketimde de düşüşlerin yaşanmasına yol açabilecek. Doları TL karşısındaki fiyatı da önemli. İç ekonomide durgunluk kurdaki oranlarla çok ilintili. Pandeminin etkisini hafifletecek aşı çalışmalarının gelişmesi ile ekonomide çarkların dönmesi sağlanırsa, istihdam konusunda da binde 5 civarında bir azalma olmasının beklenebileceğine dikkat çekiliyor.

TÜRKİYE’DEN PARA NEDEN ÇIKIYOR?

Ekonomilerin kapandığı dönemde tüm dünyada bir para çıkış olduğunu hatırlatan uzmanlar ise gelişmekte olan ülkelerin bir kısmına oluk oluk para gittiğini ancak Türkiye’den paranın çıkmaya devam ettiğine işaret ediyor. Bu konunun 2021’e göre iyi irdelenmesi gerektiğine değinen uzmanlar, “Önce bu kadar yüksek faiz verilirken niye hala yabancı buradan parasını alıp gidiyor diye bakılmalı, ardından da fiyata bakmaksızın vatandaşın neden eline geçen para ile dolar aldığı irdelenmeli” değerlendirmesi yapıyor.

İTHALATA BAĞIMLILIK

Uzmanlar yaşanılanlardan çıkarılacak bir dersin de ülkenin ekonomik modelini değiştirip, ithalata bağımlılığı düşürmesi gibi radikal bir değişimin olması gerektiğine işaret ediyor. Yüksek enflasyonun ise büyük fırsatları kaçırmamıza yol açtığına vurgu yapılırken, FED’in 5 yıl faiz artırmayacağı bir iklim değişikliğinden Türkiye’nin yararlanmasının önemli olacağına dikkat çekildi.

SOSYAL ALANDA HUKUKTA VE EĞİTİMDE SORUNLUYUZ

Türkiye’nin sadece ekonomik sorunlarının olmadığı, sosyal alanda, hukuk ve eğitim alanında da ciddi sorunlarının bulunduğu hatırlatması yapan uzmanlar, asıl bunların çözülmesi gerektiğine işaret ediyor. İşsizliği güvenlik görevlisi yetiştirerek hastanelerde ve kamuda işe alarak istatistiki olarak düzeltmeye çalışılmasının doğru bir yöntem olmadığına vurgu yapan uzmanlar özetle şu tespitleri yapıyor:

“Dünyada, teknoloji başka yere gidiyor. Muazzam iletişim hataları yapılıyor. İyi niyetle bir şeyler yapılmaya çalışılıyor ama topyekun program oluşturulsa, yabancı ve yerli yatırımcıya güven verecek bir plan ortaya konulursa ve bu planlar bir ajandaya bağlanıp doğru anlatılırsa daha iyi olacak. Piyasalara güven kaybı oluştu. Doğru iletişim kurulmuyor. Neyi neden yapmak istediğimizi doğru anlatamıyoruz. Her gün yeni bir karar alınıyor ve bu kararlar bir öncekinin etkisini azaltıyor. Bu dönemde mutlaka ve mutlaka işletmeleri doğru yönetmeliyiz. Nakit akışlarını, sermayeleri güçlendirmek, mümkün olduğunca yeni borçlanmaya gitmemek, verimliliği ölçmek gibi yapılması gereken şeyler var. Mikrodan başlayarak yönetmek gerek. İç pazarda ciddi bir talep artışı zor, çünkü insanların geliri artmıyor.”

2020 YILI ALMANAĞI

2020 yılında ekonomide yaşanan gelişmeleri almanak haline getirdik:

OCAK

Merkez Bankası politika faizini 75 baz puan düşürerek, yüzde 11, 25'e çekti. Merkez Bankası Olağanüstü Genel Kurul’unda alınan kararla 40,5 milyar TL Hazine'ye aktarıldı. Dünya Yolsuzluk Algı Endeksine göre; Türkiye, bir yıl içinde 13 sıra birden düşerek, 180 ülke arasında 91’inci sırada yer aldı. Bu ülke tarihindeki en düşük sıra oldu. Merkez Bankası (MB) net rezervinin 9,2 milyar dolar azaldı.

ŞUBAT

Finansal piyasalardaki kişi ve kurumlara verilecek cezaları arttıran, imza yetkisini sınırlayan ve bazı yetkileri Merkez Bankası’na veren bankacılık kanununda değişiklik öngören kanun teklifi Meclis Plan ve Bütçe Komisyonu’nda kabul edildi. Teklif ile Varlık Fonu'na kredi sınırlamalarına takılmadan borçlanma yetkisi verildi. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), 31 Ocak 2020’de 2 milyar 15 milyon dolar olan kamu bankalarının döviz pozisyon açığının 4 milyar 630 milyon dolara yükseldiğini duyurdu. 29 Şubat 2020 günü dolar kuru 6.24 TL seviyesinde işlem gördü.

MART

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, ‘Ekonomik İstikrar Kalkanı’ adıyla alacakları tedbirleri 21 madde şeklinde kamuoyuyla paylaştı. 9 ana sektörde çok sayıda işkoluna yönelik 6 ay boyunca vergi ertelemesine gidildi. Turizm sektörü ile ilgili devlete ödenecek kira ve hasılat payı bedellerinin Nisan-Haziran arası üç ay için 6 ay süreyle ertelenme kararı açıklandı. İç havayolu taşımacılığında 3 ay süreyle KDV oranının yüzde 1’e düşürülmesi ve 2019 yılı sonunda uygulanmaya başlanan konaklama vergisinin kasım ayı sonuna kadar ertelendiği duyuruldu.

3 kamu bankası 3, 6, 12 ay boyunca uygulanacak olan kredi, faiz ve maaş ödemelerini kapsayan bir akım kolaylıklar sağlanacağını duyurdu. Seyahat ve turizm sektörlerine yönelik ek vergi indirimleri yürürlüğe girdi. Tüm işletmeler için KDV beyanname verme süreleri bir ay uzatıldı.

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan ‘Biz Bize Yeteriz Türkiyem’ başlıklı milli dayanışma kampanyası başlattı. Yurttaşlardan 10’TL’lik destek istedi.

Kamu bankaları aracılığıyla aylık hane halkı geliri 5 bin TL altında olan kişiler için temel ihtiyaç kredisi uygulaması başlatıldı.

NİSAN

Patronlara destek kapsamında ücretsiz izne çıkarılan işçilere fondan ayda sadece 1.177 TL verilmesine dair düzenlemenin de yer aldığı ekonomik paket Mecliste kabul edildi. Paketten 3 ay toplu sözleşme ve grev yasağı çıktı. Yine ücretsiz izne ayrılan, kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayan veya işten çıkarıldığında işsizlik ödeneğine hak kazanamayan işçilere, "destek" adı altında günlük 39,24 lira sefalet ücreti verilmesine karar verildi.

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK), nisan ayı ekonomik güven endeksine göre Mart ayında 91,8 olan oran, Nisan’da yüzde 44,1 azalarak 51,3 değerine düştü.

MAYIS

TÜİK’e göre nisan ayında enflasyon geçen yılın aynı ayına göre yüzde 10,94 arttı. Dolar kuru 7,24'ü aşıp, Ağustos 2018'deki tarihi zirvesini de geçerek rekor kırdı.

Türkiye Varlık Fonu, yaptığı açıklama ile Ziraat Bankası, Türkiye Halk Bankası ve Türkiye Vakıflar Bankası sermayelerinin toplamda 21 milyar TL artırılacağını duyurdu.

Merkez Bankası, 5 milyar dolar limitli olan swap antlaşması limitini 15 milyar dolara yükseltti. Bu adımla Merkez Bankası’nın Katar Merkez Bankası ile yenilediği swap limitine göre, 15 milyar dolar karşılığı TL verilip, Katar Riyali alındı.

Resmi Gazete'de yayımlanan yeni Cumhurbaşkanlığı kararına göre; inşaat sektöründe kullanılan bazı ürünler, bazı demir-çelik ürünleri, otomotiv sanayide kullanılan yedek parçaları kapsayan 800'den fazla ürüne ek gümrük vergisi getirildi.

Döviz ve altın alım satımında uygulanan vergi oranları artırıldı. Resmî Gazete'de yayımlanan karara göre, kambiyo işlemlerinde uygulanan Banka Sigorta ve Muamele Vergisi (BSMV) oranı binde 2'den yüzde 1'e çıkarıldı.

TÜİK verilerine göre, Türkiye ekonomisi 2019’un ilk çeyreğinde (Ocak-Mart) yüzde 4,5 büyüdü.

HAZİRAN

Dünya Bankası, yayınladığı Küresel Ekonomik Görünüm raporunda Türkiye’ye dair büyüme tahminini aşağı yönlü revize edip, Türkiye’ye ekonomisinde yüzde 3,8 daralma yaşanacağını belirtti.

Meclis’te kabul edilen ‘İşsizlik Sigortası Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi’ ile işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık, güvenlik şartlarının iyileştirilmesi için işveren ile çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülüklerini düzenleyen 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu bir kez daha ertelendi.

İktidarın kıdem tazminatını fona devretme ve "Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi" (TES) getirme görüşüne işçiler haklarının budanacağı söylemi ile kitlesel eylemler yaptı.

TEMMUZ

4760 Sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanunu’nun 12/3 maddesi uyarınca yapılan güncelleme kapsamında sigara fiyatlarına olduğu gibi, bir de sigaradan alınan vergilere de ciddi zamlar geldi. Söz konusu güncellemeyle sigaradan alınan vergi yükü oranı yüzde 85’ten 86’ya çıktı. Böylece 14,5 TL olan bir paket sigaradan alınan vergi 12,46 TL oldu.

Haziran ayı ve yılın ilk altı aylık dönemindeki bütçe verilerine göre bütçe açığı ilk 6 ayda 78,6 milyar TL'yi bularak geçen yılın ilk 6 ayına göre yüzde 70 artış gösterdi.

Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu S&P Global Ratings, paylaştığı verilerde Türkiye'nin yabancı para cinsinden uzun vadeli kredi notunu yatırım yapılabilir seviyenin dört kademe altında ‘B+’ olarak teyit etti. Ayrıca kurum, not görünümünü değiştirmeyerek ‘durağan’da bıraktı.

AĞUSTOS

TCMB Haziran ayı Uluslararası Yatırım Pozisyonu (UYP) verilerini açıkladı. Türkiye'nin net yatırım pozisyonu 341,5 milyar dolar açık verdi.

TÜİK ve Merkez Bankası işbirliği ile yürütülen tüketici eğilim anketi sonuçlarından hesaplanan mevsim etkilerinden arındırılmış tüketici güven endeksi, ağustos ayında bir önceki aya göre yüzde 2,2 oranında azalarak 59,6 oldu.

TOBB temmuz ayına ilişkin kurulan-kapanan şirket istatistiklerine göre kurulan şirket sayısı bir önceki aya göre yüzde 6,32 artarak 10 bin 202, kapanan şirket sayısı ise yüzde 35,34'lük artışla 1505 oldu.

Hazine ve Maliye Bakanlığı gerçekleştirdiği iki farklı tahvil ihalesinde 6 milyar 28,9 milyon TL borçlanmaya gitti. Böylece Hazine piyasaya toplam 6 milyar 28,9 milyon TL borçlandı.

Dolar/TL 18 Ağustos'ta 7,40'ı aşarak yine rekor kırdı.

EYLÜL

Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, Bireysel Emeklilik Sigortası’nda (BES) toplanan paranın reel sektöre kaynak olarak aktarılmasının sinyalini verdi. Erdoğan, yaptığı açıklamada, "Fon tutarı 154 milyar liraya ulaşan bireysel emeklilik sisteminde yapılacak atılımlarla reel sektöre uzun vadeli ve düşük vadeli kaynak sağlanabilecektir" ifadelerini kullandı. Erdoğan’ın sözleri, "devlet özel emeklik fonlarına el koyacak" tartışmalarına yol açtı.

Moody’s Türkiye’nin kredi notunu B1’den B2’ye düşürdü. Görünümü negatif olarak teyit etti.

Merkez Bankası (MB) kısa vadeli dış borç stoku, Temmuz itibarıyla 2019 yılsonuna göre yüzde 4,2 oranında artışla 128,4 milyar dolar olarak gerçekleşti. Bu dönemde, bankalar kaynaklı kısa vadeli dış borç stoku yüzde 1,2 oranında artarak 56,7 milyar dolar oldu. Diğer sektörlerin kısa vadeli dış borç stoku yüzde 12,3 oranında azalarak 51,5 milyar dolar oldu.

Dolar, 7,64'ü geçerek yeni rekor kırdı. Euro ise, 8,97 civarında işlem gördü.

Merkez Bankası Para Politikası Kurulu, politika faizi olan bir hafta vadeli repo ihale faiz oranını yüzde 8,25’ten yüzde 10,25’e yükseltti.

Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, ekonomide gelecek üç yılın yol haritası niteliğinde olan Yeni Ekonomik Programı’nı (YEP) açıkladı. Albayrak, Türkiye ekonomisinin büyüme oranlarının 2020'de yüzde 0,3, 2021'de yüzde 5,8 olacağını, enflasyonun ise yıl sonu için yüzde 10,5 olacağını ileri sürdü.

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK), Ağustos 2020'ye ilişkin bankacılık verilerine göre, hesabında 1 milyon TL'den daha fazla para bulunanların sayısı 188 bin 186’dan 262 bin 602’ye çıktı. Böylece son bir yıl içinde milyoner hesapların sayısı yüzde 39,5 oranında artmış oldu.

TÜİK dış ticaret açığının 2020 yılının ilk sekiz ayında yüzde 69, geçen senenin aynı ayına göre ise yüzde 168 arttığını açıkladı.

KASIM

Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, resmi Instagram hesabından istifa etti. Hazine ve Maliye Bakanlığı’na Lütfi Elvan atandı.

‘Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması İle Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun’ yürürlüğüne girdi. Kanuna göre işçileri yoksulluğa mahkûm eden ‘ücretsiz izin’ uygulamasıyla günlük 39,24 liralık ‘gelir desteği’ uzatıldı.

Merkez Bankası Para Politikası Kurulu (PPK), yüzde 10,25 olan politika faizini yüzde 15'e çıkardı.

Türkiye Varlık Fonu ve Katar Yatırım Otoritesi arasında yapılan anlaşmayla, Borsa İstanbul’un yüzde 10’u 200 milyon dolara Katar’a satıldı. Anlaşma sonrası Varlık Fonu, Borsa İstanbul’un yüzde 80,6’lık payını elinde bulundurmaya devam edeceğini duyurdu.

Merkez Bankası Başkanı Murat Uysal görevden alındı. Uysal’dan boşalan göreve eski Maliye Bakanı Naci Ağbal atandı.

ARALIK

TÜİK’in Eylül dönemi işsizlik rakamlarına göre ülke genelinde 15 ve daha yukarı yaştakilerde işsiz sayısı 2020 yılı Eylül döneminde geçen yılın aynı dönemine göre 550 bin kişi azalarak 4 milyon 16 bin kişi oldu. İşsizlik oranı 1,1 puanlık azalış ile yüzde 12,7 seviyesinde gerçekleşti.

“Esnaf destek paketi" açıklandı. Destek paketin günlük 33 TL’ye tekabül etmesi eleştiri konusu oldu.

Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, Merkezi Yönetim Bütçe Dengesi Kasım ayında 13 milyar 430 milyon TL fazla verdi. 11 aylık bütçe açığı ise 132,1 milyar TL oldu.

MB Başkanı Naci Ağbal, yeni yılda yön belirleme amaçlı döviz alım satımının yapılmayacağını ve MB’nin daha şeffaf olacağı yönünde açıklamalarda bulundu.

2021 yılı asgari ücret tutarı işçileri yine mutlu etmedi. Asgari Ücret Tespit Komisyonu 2021 yılı asgari ücret tutarını brüt 3 bin 577 lira 50 kuruş, net olarak ise 2 bin 825 lira 90 kuruş olarak belirledi. İşçi temsilcilerinin talebi 3 bin liranın altında olmamasıydı.